پیدا و پنهان بیماری نوزمای زنبور عسل و راه های درمان آن

این مقاله کامل ترین مقاله در زمینه نوزما است و اطلاعات آن از مقالات و تجربیات روز دنیا گردآوری شده است.

بیماری نوزما چیست؟

نوزما یا نوزموزیز (Nosemosis) بیماری اصلی زنبور عسل با تلفات بسیار بالایی است که زنبورداری را تهدید میکند و به مرگ خاموش یا silent killer معروف است. چون اغلب بدون علائم بارز پیشرفت میکند تا این که جمعیت کندو ناگهان کاهش میابد. دو گونه نوزما آپیس ( apisNosema ) تیپ A یا نوزمای تر و نوزما سرانا (Nosema ceranae) نوزما تیپ C یا نوزمای خشک را ایجاد میکنند.

منظور از نوزمای تر اسهال انفجاری ناشی از تخریب روده زنبور (عدم جذب مواد) به همراه حجم زیادی از اسپور، مواد هضم نشده و آب است که تمام  کندو را آلوده میکند. که این مورد تقریبا از ایران حذف شده است. یعنی شما برای تشخیص نوزما سرانا منتظر اسهال نباشید

نوزمای خشک یا نوزما سرانا بدون اسهال زنبورها را آلوده میکند و اکنون گونه غالب زنبورستان ها در ایران میباشد.

ریزشی که آخر زمستان در زنبورستان ها شاهد آن هستیم اغلب به نوزما سرانا مربوط است. اشتباه بزرگ زنبورداران این است که در این وقت سال با دادن فوماژیلین و آنتی بیوتیک سبب ریزش بیشتر زنبور میشوند. چون نوزمای جدید به فوماژیلین مقاوم است. حتی میتوان گفت به ازای هر زنبورستان یک سویه یا یک گونه نوزمای جدید وجود دارد که با زنبورستان دیگر متفاوت است.

گونه جدیدی نیز از نوزما طی سال های اخیر در آفریقا شناسایی شده است بنام نوزما نومانی Nosema neumanni. بنظر میرسد گونه نوزما آپیس بیشتر در نواحی معتدل شیوع دارد. تحقیقات جدید نشان داده است که این انگل از گروه قارچها است. نوزما به دو شکل مخفی و آشکار وجود دارد. در حالت پنهان خسارت محدود بوده یا اصلا مشهود نیست و بیماری بدون علامت پیشرفت میکند. البته زنبورها روز به روز ضعیف تر شده و ذخایر انرژی آن تحلیل میرود. ولی در نوزمای آشکار (اغلب در گونه آپیس) علائم بیماری مثل شکم باد کرده، آسیبهای فیزیولوژیک، سرکوب سیستم ایمنی، متابولیسم غیرطبیعی، گرسنگی طولانی، اسهال انفجاری، تنش یا افت انرژی و کاهش جمعیت زنبور ظاهر میشود. در سطح یک کلنی کاهش جمعیت افراد بالغ، کاهش عسل، تعویق یا عدم تخم گذاری ملکه و از دست رفتن کندوها را میتوان انتظار داشت. اگر اطراف کندو زنبورهایی مشاهده شد که نمیتوانند پرواز کنند و سینه خیز میروند احتمالا مبتلا به نوزما هستند بخصوص در فصول پاییز و بهار. البته سینه خیز رفتن میتواند دلایل دیگری داشته باشد که اول باید به نوزما مشکوک شد.

اگر زنبور شما اصطلاحا در جا میزند و پیشرفت ندارد، برگه نمیبافد یا عسل ذخیره نمی‌کند به احتمال زیاد مبتلا به نوزما شده است. ریزش بی دلیل آخر زمستان بدون علائم مشخص تا حد زیادی به نوزما سرانا مربوط است. بخصوص اینکه زنبورداران در ابتدای بهار زنبور را پای کلزا میبرند که گرده آن ثقیل الهضم است و سبب تشدید نوزما میشود.

در همین ابتدا یاد آور میشود نوزمای غالب در ایران نوزما سرانا است که طبق گفته مقالات مقاوم به فوماژیلین است. فوماژیلین هیچ اثری بر این گونه جدید ندارد و فقط زنبور را ضعیف و عسل را سمی میکند. نوزما سرانا دچار تغییرات آنزیمی شده است که فوماژیلین بر آن کارساز نیست. نوزما یک قارچ تک سلولی است و آنتی بیوتیک ها بر آن کارساز نیست. آنتی بیوتیک بر باکتریها اثربخش است.

وقتی زنبورهای پرستار مبتلا به این بیماری شوند غدد بزاقی و شیری Hypopharyngeal Glands آنها علاوه بر آلودگی، خشک شده و نمیتوانند ژل رویال تولید کنند. به طور کلی متابولیسم پروتئین مختل شده و اسیدهای آمینه جذب شده برای ترمیم سلولهای اپی تلیال روده هزینه میشوند تا تولید ژل رویال. چون غذایی که به لاروها داده می شود با مصرف نان گرده است آلودگی لاروها هم به نوزما امکان پذیر است یا ملکه چون با ژل رویال تغذیه می‌شود امکان آلودگی‌ به نوزما وجود دارد. بدانید در کندوهایی با ملکه جوان ابتلا و مرگ و میر ناشی از نوزما کمتر است. و کندوهای کهنه هم جولانگاه نوزما است. درمان در کندوی کهنه بسیار سخت است.

کندوهای کهنه را سالانه با شعله ضد عفونی کنید و اگر دارای پوسیدگی هستند تعمیر و رنگ کنید تا از نفوذ رطوبت به کندو جلوگیری شود. از کندوهای پلی استایرن کف باز نیز برای پیشگیری از نوزما میتوانید استفاده کنید.

نکته مهم و کلیدی در مقابله با نوزما: در تمام طول سال (بخصوص در زمان و مکان مرطوب ) در شربت، کیک، خمیر شیرین از داروهای ضد نوزما ارگانیک استفاده کنید. همانطور که در در تمام طول سال داروی کنه استفاده میکنید باید داروی نوزما نیز استفاده شود. باز تاکید میشود اینجا منظور از داروی ضد نوزما صرفا داروهای ارگانیک نوزما مدنظر است نه فوماژیلین و انتی بیوتیک. مبارزه با کنه را جدی بگیرید اغلب ریزشها در آلودگی همزمان نوزما با کنه است.

اغلب زنبورستانها به نوزمای خشک یا همان نوزما سرانا آلوده هستند که با دادن آنتی بیوتیک فضای روده خالی شده و شرایط برای تکثیر بهتر نوزما فراهم میشود. زنبورهای نر نسبت به نوزما حساسیت بیشتری دارند و کاهش فعالیت و مرگ و میر آنها از زنبورهای ماده (کارگر) بیشتر است. هرچند ایمنی ذاتی این زنبورها بیشتر است و تعداد اسپور کمتری در اندامهای تولید مثلی آنها تولید میشود، ولی میزان تولید اسپرم در آنها کاهش میابد. در طی زمستان که کارگران مشغول پاکسازی کندو هستند مدفوعهای آلوده به نوزما را به سرتاسر قابها منتقل و آلوده میکنند.

علائم آشکار بیماری نوزما (بیشتر نوزما آپیس) شامل شکم باد کرده، مرگ زنبورها جلوی کندو، روده سفید شده و اسهال. با کشیدن شکم یک زنبور مشکوک و خارج کردن روده ها میتوان به سلامت یا بیمار بودن پی برد. رنگ سفید شیری در شکل فوق (c) نشان از آلودگی زیاد بیماری دارد.

علائم بیماری نوزماآپیس (نوع A) یا نوزمای تر شامل: سینه خیز رفتن،  بالهای باز شده، شکم بادکرده، رنگ سفید شیری روده میانی، مرگ زنبورها در ورودی کندو و مدفوع زرد-قهوه ای در اطراف شان ها و ورودی کندو، خاراندن شکم و ریزش زنبورها هنگام شروع پرواز. اسپور مقاوم در سرما حساس به حرارت.

علائم بیماری نوزما سرانا یا  تیپ C : برخلاف نوع A در نوع C اسهال یا سینه خیز رفتن وجود ندارد. نوزما سرانا سبب سرکوب سیستم ایمنی، افت انرژی، کاهش شهدآوری و تولید عسل، کند شدن نرخ افزایش جمعیت بخصوص در بهار دیده میشود. اسپور نوزما سرانا به حرارت مقاوم است ولی به سرما حساس. هم اکنون در ایران گونه غالب نوزما سرانا است.

 تشخیص به موقع نوزما سخت است بنابراین همیشه دنبال اسهال و مرگ جلوی کندو و حتی سینه خیز رفتن زنبورها برای تشخیص نوزما نباشید. نوزما باید با بررسی جمعیت زنبور و برداشت نمونه و تست در آزمایشگاه مشخص شود. البته آلوده شدن گرده گلها به سموم کشاورزی، وجود اسپور سایر قارچها و مخمرها، وجود گرده های ثقیل الهضم مثل کلزا در بهار، توسکا، انجیلی در پاییز (که باعث تشدید نوزما میشود) و ابتلا به سایر بیماریهای عفونی هم میتواند سبب کاهش و مرگ و میر جمعیت شود. گاهی هم زنبورها فاقد علائم آزمایشگاهی هستند که تشخیص را سخت تر میکند. به طور کلی کمتر کندویی وجود دارد که نوزما نداشته باشد و شرایط محیطی و ضعف سیستم ایمنی میتواند سبب بروز علائم شود. مثل سرماخوردگی که با گرم و سرد شدن هوا در بدن ایجاد میشود و گونه های میکروب داخل بدن (که در بدن بودند وتا قبل این مشکلی ایجاد نمی کردند) از شرایط ایجاد شده استفاده کرده و سبب گلودرد و آبریزش میشوند.

علت پایه ای ابتلا به نوزما و تکثیردر روده زنبور، به کاهش جمعیت میکروبهای مفید و افزایش جمعیت باکتریها وقارچهای پاتوژن  یا فرصت طلب میباشد.

بنابراین نوزما تنها نیست و از آب گل آلود ماهی میگیرد. وقتی با مصرف زیاد آنتی بیوتیک، آلودگیهای محیطی اعم از سمپاشی یا آلودگی شیمیایی، تغذیه نامناسب جمعیت باکتریها کاهش پیدا کرد فضای روده میانی با مستعد شدن شرایط محیطی (مثل رطوبت و سرما) جولانگاه نوزما خواهد شد.

آلودگی گسترده در سلولهای روده زنبور آلوده به نوزما. نقاط ریز تیره در سلولها میزان تکثیر بالای این بیماری را نشان میدهد.

نوزما نه تنها به طور مستقیم یک بیماری جدی زنبور است بلکه یک سد ایمنی و فیزیکی برای مقابله با سایر پاتوژنها هم است. در واقع احتمال ابتلا به سایر بیماریها پس از ابتلا به نوزما بیشتر میشود. حتی احتمال همراهی نوزما با بیماریهای ویروسی، آمیب یا سایر انگلها به طور همزمان نیز وجود دارد. همزمان شدن اثر آفت کش ها با نوزما نیز بر کاهش جمعیت کلنی اثر چشمگیری دارد. گونه نوزما سرانا در آمریکا و اروپا به عنوان یک بیماری جدی سلامت زنبورستانها را تهدید میکند. کاهش جمعیت در اواخر زمستان و اوایل بهار به نوزما مربوط است. علت این امر، تغذیه ضعیف و افزایش رطوبت نیز هست. حتی پاییز که سردتر از بهار است میزان ابتلا و شیوع بیماری کمتر است. در واقع خشکی تابستان و پاییز این بیماری را به شکل مخفی نگاه میدارد. البته این مسئله در هر منطقه ای متفاوت است و ممکن است اوج نوزما در پاییز کشنده ظاهر شود. در مجموع درجه بیماریزایی به عواملی چون تغذیه و ضعف سیستم ایمنی، استفاده از آنتی بیوتیک ها، ژنتیک، گونه نوزما، آب و هوا و میزان آفت کشهای محیط بستگی دارد.

روش مشاهده اسپور نوزما زیر میکروسکوپ

برای مشاهده اسپورهای نوزما با گرفتن انتهای شکم زنبور محتویات شکم شامل روده ها را بیرون کشیده و بر روی لام قرار داده سپس با گذاشتن یک لامل و فشار دادن آن محتویات روده به بیرون ریخته و زیر میکروسکوب با عدسی 40 میتوان اسپورهای کشیده نوزما سرانا را مشاهده نمود. علائم بارز نوزمای شدید شامل روده سفید که اسپورهای نوزما هستند و تجمع آب (بجای مدفوع) در راست روده است. در شکل زیر سه روده زنبور آلوده به نوزما بیرون آورده شده است. از شکل ظاهری روده هم تا حد زیادی میتوان به آلودگی نوزما پی برد.

روده سالم زنبور عسل بدون نوزما

علائم نوزما زنبور عسل

در حین بررسی لام روده زنبور، باید زوائد دیگر بدنی و همچنین محتویات روده مثل گرده را اشتباه نگرفت. اسپور نوزما در آلودگی شدید بسیار زیاد بوده و تا ده میلیون در یک زنبور میرسد. در شکل زیر به تفاوت اندازه گرده و اسپور نوزما دقت کنید.

از لینک زیر فیلم علائم ریزش نوزما را میتوانید ببینید

https://www.mp4.ir/Video?Watch=240360-607429683

روش نمونه گیری برای تشخیص نوزما چگونه است؟

اگر دسترسی به میکروسکوپ دارید دانه های گرده را با اسپور نوزما اشتباه نگیرید. اگر زنبور به نوزما آلوده نباشد ممکن است ذرات ریز و تنوع گرده ها شما را به اشتباه بیندازد. اسپور نوزما به شکل بیضوی با تیرگی اطراف و روشنی وسط اسپور مشخص میشود. به هیچ عنوان از زنبورهای مرده داخل شربت خوری یا جلوی کندو برای نمونه گیری استفاده نکنید. نمونه ها باید از زنبورهای جلوی دریچه پرواز یا زنبورهای زنده مشکوک که پیاده روی میکنند باشد. چون در دستگاه گوارش زنبور مرده باکتریها و قارچهای فرصت طلب بعد از مرگ رشد کرده و آزمایشگاه را به اشتباه می اندازد. در شکل زیر یک روش نمونه برداری برای نوزما را با استفاده از جارو شارژی مشاهده میکنید. البته اینقدر هم نبوغ و ابتکار لازم نیست! با دست چند تا زنبور مشکوک بگیرید یا خودتان تست کنید یا به آزمایشگاه بفرستید.

تغییر رنگ روده از زرد (گرده) به سفید شیری در ابتلا به بیماری نوزما

زنبورهای کارگر بعد از ابتلا به نوزما با افزایش 50 درصدی نیاز به انرژی بدون تغییری در شهدآوری مواجه میشوند. این افزایش مصرف انرژی تا جایی پیش میرود که روزانه تا 450 گرم از وزن یک کلنی (منابع ذخیره شده) کم میشود. حتی با وزن کردن کلنی ها (کندوها) میتواند از عملکرد آنها مطلع شد. در اینجا هیچ کاهش جمعیت و یا کاهش فعالیت مشاهده نمیشود. در زمان افزایش شهد گلها و هوای گرم حتی تا 50 درصد کارگران اگر مبتلا شوند کاهش محسوسی در تولید عسل دیده نمیشود.

میزان اسپور نوزما به ازای زنبور در طول سال کم و زیاد میشود و هیچ وقت به صفر نمیرسد. همانطور که در نمودار مشخص شده بیشترین مقدار اسپور در فصل زمستان است. پس نوزما همیشه هست و با مساعد شدن شرایط بروز میکند.

بنابراین در طول سال از ترکیبات ضد نوزما مثل نوزماهیل در شربت یا خمیر شیرین و کیک گرده استفاده کنید. نوزماهیل برای هر دو گونه نوزما آپیس و نوزما سرانا جواب داده است و جایگزین مناسبی برای فوماژیلین است. برخلاف آنتی بیوتیک ها نوزما و عوامل میکروبی به ترکیبات گیاهی ضد نوزما مقاوم نمیشوند. سالهاست برای درمان عوامل بیماریزا چه انسانی و چه دامی از داروهای گیاهی استفاده می‌شود و از اثر آنها کم نشده است.

برای تهیه داروی گیاهی ضد نوزما میتوانید با شماره زیر تماس بگیرید

09183115262

نکته قابل تامل و نگران کننده در مورد نوزما این است که کلنی های به ظاهر سالم آلوده بوده و ناگهان علائم بیماری را نشان میدهند و طی یک هفته تا 10 روز سبب تلفات بسیار میشوند. در واقع میتوان گفت همه کلنیهای زنبور احتمالا به اسپورهای نوزما آلوده هستند و این شرایط محیطی است که اجازه بروز بیماری را نمیدهد. با نوسانات دما و زیاد شدن رطوبت محیط که اغلب طی اواخر پاییز، زمستان و اوایل بهار اتفاق می افتد، این بیماری شیوع گسترده ای میابد. گونه نوزما سرانا حتی در زمان اوج فعالیت زنبور که شان ها را پر کرده و گرده می آورند بصورت پنهان بوده و زنبورها ناقل بیماری هستند. حتی کیک زنبور که با گرده درست شده باشد هم میتوان ناقل بیماری نوزما باشد. این سبب میشود زنبورهای نابالغ که از گرده تغذیه میکنند در اولین وعده محکوم به نوزما باشند!

چرخه زندگی اسپور نوزما. اسپور از طریق آب یا غذای آلوده وارد روده زنبور میشود. این اسپور در روده میانی جوانه زده و با رشته های قطبی به اپی تلیال روده متصل شده و پس از مرحله تکثیر، اسپور از طریق روده دفع میشود. این مرحله بارها و بارها تکرار شده و اغلب کلنی ها آلوده میشوند. بدلیل آسیب جداره روده اختلال در جذب مواد غذایی و اسهال رخ میدهد

گونه نوزما سرانا بسیار خطرناک است و از تهدیدهای زنبورداری به شمار میرود.

گونه نوزما آپیس در فصول سرد ویا مرطوب فعال است و اسپورهای آن در دمای صفر درجه کاملا فعال هستند. درحالی که اسپورهای نوزما سرانا در دمای صفر درجه بسیار آسیب پذیر هستند و به 10 درصد کارایی خود میرسند (90 درصد اسپورها غیرفعال میشود). در دمای 27 تا 33 درجه اسپورزایی گونه سرانا بیشتر از آپیس است. در مجموع میتوان اینگونه نتیجه گیری کرد گونه سرانا بیشتر در مناطق نیمه حاره ای و جنوبی شیوع دارد و گونه آپیس در مناطق معتدل و شمالی. گونه سرانا نسبت به آپیس پتانسیل بیشتری به ایجاد آلودگی در مناطق گرمتر دارد. با این حال آلودگی هر دو نوع از مناطق مختلف گزارش شده است. و آلودگی همزمان نیز در مناطق حد واسط از لحاظ آب و هوایی نیز دیده شده است. نوزما سرانا در ایران بسیار شایع شده است و تقریبا میتوان گفت که دیگر نوزما آپیس وجود ندارد و جایگزین گونه قبلی شده است. نوزما سرانا به فوماژیلین مقاوم است و مصرف این آنتی بیوتیک اثرات کمی بر این گونه دارد و استفاده بیش از حد در ایران سبب آسیب به زنبور ملکه و نسل های بعدی یک کلنی خواهد شد.

ایران بهشت گونه های مقاوم بیماریها است. چرا که مصرف خود سرانه و بیشتر از دوز درمانی انواع آنتی بیوتیک های انسانی و حیوانی، سمها و داروهای دیگر سبب ایجاد سویه های مقاوم پاتوژنهای باکتریایی و قارچی میشود.

با اینکه بیشتر نواحی آسیایی به گونه نوزما آپیس آلوده شده است ولی ایران به دلیل اینکه منطقه گرم محسوب میشود به گونه سرانا آلودگی بیشتری دارد. آلودگی همزمان کلنی ها به هر دو نوع سرانا و آپیس پیچیدگی مقابله و درمان را بیشتر میکند. متاسفانه آلودگی همزمان در بسیاری از مناطق دنیا اتفاق افتاده است. گونه سرانا میتواند جایگزین آپیس در مناطق گرمتر شود ولی نمیتواند این گونه را در مناطق سرد کنار بزند و همچنان گونه نوزما آپیس در مناطق سرد شمالی بیشتر است. تحقیقات نشان داده در آلودگی همزمان به دو نوع نوزما میزان مرگ و میر بیشتر بوده و در واقع عمر زنبورها 10 تا  12 روز کوتاه تر میشود. در آلودگی همزمان دو نوع هیچ برتری رقابتی برای نوزما سرانا وجود ندارد و تعداد اسپور تولید شده در روده برای گونه آپیس کمی بیشتر از سرانا است. ولی اگر این دو نوع نوزما در دو گروه جداگانه آلودگی ایجاد کنند میزان تولید اسپور سرانا بیشتر از آپیس است. به طور کلی سرانا در افزایش عفونت و اسپور زایی پنهان، برتری دارد.

نقشه پراکنش آلودگی زنبورهای دنیا به انواع مختلف نوزما و ترپیانوزوئید. همانطور که در شکل مشخص است ایران به گونه نوزما سرانا بیشتر آلوده است.

در مورد گونه نوزما سرانا باید این نکته را در نظر داشت که این گونه برخلاف نوزما آپیس سبب علائم بارز نوزما نمیشود و هیچ الگوی ریزش فصلی هم ندارد. یعنی ممکن است زنبور، علائم بالینی مثل اسهال یا شکم باد کرده، روده سفید رنگ نداشته باشد و حتی در مواردی زنبورها سینه خیز هم نمیروند.  این مسئله درمان را پیچیده تر میکند چرا که زنبورهای ناقل دیگر کلنی ها را آلوده میکنند و از طرف دیگر با کاهش بازدهی و تولید عسل همراه خواهد بود. زنبوردار در این موقعیت نمیتواند علت را تشخیص دهد و صرفا با آزمایش زنبور و آلودگی روده ای زیر میکروسکوپ و مشاهده اسپور میتوان نظر قطعی داد. در این حالت با نوسان دما و افزایش رطوبت ناگهان تعداد زیادی از زنبورها با بروز علائم آشکار بیماری طی یک هفته تلف خواهند شد. به همین دلیل پیشگیری از نوزما باید در دستور کار زنبورداران بزرگ قرار داشته باشد.

در این شکل اسپورهای نابالغ و بالغ نوزما در سلول اپی تلیال روده مشاهده میشود. میزان تولید اسپور از 10 هزار تا 10 میلیون و در مواردی تا 500 میلیون و بیشتر به ازای یک زنبور متفاوت است. درصد آلودگی یک کلنی به نوزما از تعداد اسپور مشخص نمیشود بلکه با تعداد زنبور آلوده محاسبه میشود.

چرا نوزما علامت ندارد؟

نوزما یک انگل است و خاصیت انگل این است که نباید میزبان را از بین ببرد. بنابراین زنبور را به یک کارخانه اسپور سازی تبدیل میکند و نا آشکار و آهسته گسترش میابد و با اینکار سبب شیوع بیشتر میشود. در مورد نوزما باید دقت داشت که هر اسهالی نوزما نیست و هر نوزمایی با اسهال همراه نیست.

گونه سرانا به شکل خطرناکی میتواند صنعت زنبورداری و تولید عسل را تهدید کند. این گونه در سال اول بدون علامت میتواند سبب عفونت و آلودگی کلنی شده و در سال دوم علائم آشکار را نشان دهد. طی این مدت که کلنی ها به افزایش جمعیت مشغول هستند (حتی در طول مدت زمستان) این بیماری خاموش بوده و خود را نشان نمیدهد. بالاخره این بیماری با از دست دادن گردش مواد و سپس عدم گوارش غذا، بی اشتهایی خود را نشان میدهد. و حتی با وجود غذای کافی، عسل، شربت و غیره، زنبور در میان انبوهی از غذا از گرسنگی خواهد مرد! این اتفاق ممکن است در زمستان یا تابستان بیفتد. در زمستان تعداد اسپورها به چند 10 میلیون عدد به ازای یک زنبور میرسد و مرگ و میر بیشتر خواهد بود. تعداد زیادی از لاروها بالغ نشده و بسیاری نمیتوانند بیرون بیایند و در سلولها میمیرند. درتابستان میزان اسپور و مرگ ومیر کم شده و زنبورهای کارگر چون در طبیعت میمیرند اثرات کاهش جمعیت محسوس نیست. حتی زنبورهایی هم که به ظاهر سالم هستند با کاهش فعالیت و همچنین اختلال در روند تولید مثلی و کاهش جمعیت مواجه خواهند شد. به زحمت زنبورها میتوانند چند قاب را در یک کندو پر کنند. زنبورها ضعیف شده، عسل و گرده کمتری ذخیره میکنند و با حداقل منابع وارد فصل سرما میشوند. در فصل سرما هم بدلیل نیاز بیشتر به مصرف انرژی واز طرفی اختلالات گوارشی و عدم توانایی جذب مواد غذایی کلنی رو به سراشیبی نابودی میرود. این حالت همچنان ادامه میابد تا آخر فصل سرما که یک شوک سرما و رطوبت کار را تمام میکند. عده زیادی از زنبورها بدون علائم در کندو مرده اند. حتی لاروها هم بالغ نشده اند. به همین دلیل معاینه دوره ای زنبورها کلنی برای پیشگیری از گسترش این بیماری حائز اهمیت است. همچنان که کنه همیشه هست نوزما هم همیشه هست و باید مقابله با آن در تمام سال مورد توجه باشد نه صرفا فصول سرد و مرطوب. در امریکا با تدابیر انجام شده همچنان تست نوزما 50 درصد کلنی ها مثبت است! احتمالا این آمار در ایران بیشتر باشد. چون گزارشی جامع مبنی بر بررسی این بیماری طی سالهای اخیر نبوده است. به همین خاطر به نوزما بیماری نامرئی میگویند!

مدیریت این بیماری در طول سال اهمیت دارد. اینکه در طی یک دوره کوتاه مدت به زنبورها فوماژیلین خورانده شود و بعد از آن کندو وزنبور رها شود تا سال بعد یعنی افزایش آلودگی پنهان و افزایش احتمال ابتلا در موج بعدی بیماری. با توجه به اینکه نوزما به آنتی بیوتیکهایی مثل میترونیدازول و فوماژیلین مقاوم شده است. استفاده بی رویه هر ماده سنتتیک و شیمیایی طی مدت نه چندان طولانی سبب ایجاد سویه های مقاوم به آن خواهد شد. برای نمونه در حال حاضر شاهد وجود باکتریها و قارچهایی هستیم که تا یک ساعت در الکل زنده میمانند. علت این امر استفاده بیش از حد الکل و آنتی بیوتیک در پزشکی، لوازم آرایشی و بهداشتی و شوینده ها است.

مقاله زیر نشان داده است استفاده از فوماژیلین نه تنها درمان کننده نیست بلکه اوضاع زنبور را بدتر میکند.

مقایسه میزان مرگ و میر، آلودگی و سختی درمان در دو گونه نوزما آپیس و نوزما سرانا. با اینکه درصد آلودگی کلنی ها به نوزما سرانا نسبتا کمتر است میزان مرگ و میر به شکل چشمگیری از گونه آپیس بیشتر است. 

روشهای انتقال بیماری نوزما

تحقیقات نشان داده است که این بیماری از راه های مختلفی انتقال میابد. این بیماری از راه مدفوع آلوده زنبوران بیمار، آبهای راکد اطراف کندو و حتی از طریق زنبورهای نر که به همه کلنی ها میروند و یا کارگر که از بیرون گرده می آورند نیز منتقل شود. در عکس زیر آلودگی گرده گلها به اسپور نوزما را مشاهده میکنید.

تصویر اسپور نوزما زیر میکروسکوپ الکترونی

روشهای درمانی نوزما

مضرات داروی فوماژیلین: داروی سرطان زایی که در اروپا ممنوع شده است.

فوماژیلین Fumagillin (Fumidil-B ® ) یک آنتی بیوتیک سمی است و در واقع سم قارچ Aspergillus fumigatus است که سرطان زا بوده و دارای باقیمانده در عسل است و به هیچ عنوان توصیه نمیشود. استفاده از فوماژیلین در اتحادیه اروپا ممنوع شده است. با این وجود این دارو در بین زنبورداران برای کنترل این بیماری رایج است. در واقع این دارو بیماری نوزما را درمان نمیکند و فقط بر فرم فعال این بیماری اثربخش است. هیچ اسپوری را ازبین نمیبرد و صرفا تولید اسپور را کم میکند. فوماژیلین نمیتواند نوزما سرانا را از کندو حذف کند. این آنتی بیوتیک سمی که از عصاره قارچ استخراج میشود میتواند به سموم دیگر قارچی نیز آلوده باشد اعم از افلاتوکسین، گلیوتوکسین، وروکلوژن (Aflatoxins, Gliotoxin, Verruculogen) و غیره. حتی امکان آلودگی عسل به متابولیتهای ناشی از فوماژیلین نیز وجود دارد. این ماده هم سرطان زا و هم جهش زا برای حشرات و پستانداران است. به این معنی که اثرات آن در کروموزمها و ژنهای زنبور یا انسان باقی مانده و به نسل بعد نیز منتقل میشود. همچنین با توجه به مقالات این دارو باعث تغییرات نامطلوب در غدد  Hypopharyngeal Glands زنبور و کاهش و توقف تولید ژل رویال میگردد. به چند نمونه از مقالات و سایتهایی که جهش زایی این ماده را بررسی کرده اند در منابع اشاره کرده ایم. متاسفانه بعضی از سایتهای داخلی و افراد سودجو با تبلیغ گسترده و بی ضرر جلوه دادن  این ترکیب در سدد فروش آن هستند. این دارو به طور قاچاق وارد کشور میشود. فوماژیلین یک داروی یخچالی است اما در لوازم زنبورداری در دمای اتاق نگهداری میشود. بنابراین فوماژیلین نیست و مخلوطی از آنتی بیوتیکها است. باز یادآوری میشود که نوزما سرانا که گونه غالب نوزما در کشور است به فوماژیلین و یا آنتی بیوتیک مقاوم است.

این ترکیب سمی همانند سایر آنتی بیوتیکها سبب مقاومت سایر عوامل میکروبی شده و بعد از مدتی کارایی خود را از دست خواهد داد. در واقع باعث افزایش حساسیت زنبور به سایر بیماریها مثل انواع کنه و بیماریهای ویروسی میشود و همچنین سبب تولید سویه های مقاومی از نوزما در طبیعت خواهد شد.

فوماژیلین در فصول پاییز و بهار مصرف میشود که با توجه به توضیحات داده شده در بالا گونه سرانا در تابستان نیز فعال است. و از طرفی نمیتوان در تابستان به زنبورها فوماژیلین داد چرا که علاوه بر تحمیل هزینه اضافی عسل آلوده به این ماده سمی خواهد شد. نتایج میدانی افرادی که تابستان به زنبورها برای کنترل نوزمای مخفی فوماژیلین داده اند نشان داده است که این ماده هیچ مشکلی را حل نکرده است. و کم کاری زنبورها، بی اشتهایی و غیره همچنان پابرجا بوده است. در واقع زنبورها نه میمیرند و نه کار میکنند. این ترکیب در دوز کم هیچ اثری نداشته و برای اثربخشی باید دوز موثر را زیاد کرد که این خود خطر آلودگی عسل و مرگ زنبورها بخصوص ملکه را خواهد داشت.

 عسل ماده ای است که سبب تسریع جذب مواد داخل خود شده و در صورت ترکیب با داروهای شیمیایی سبب جذب بیشتر آنها میگردد. تغذیه زنبور با آنتی بیوتیک دارای باقیمانده این دارو در عسل خواهد بود و عسلی که تولید میشود نه شفا بلکه بیماریزا خواهد شد.

کنترل نوزما با سرکه

به طور کلی این روش بیشتر برای کنترل نوزما است تا درمان آن. جوابدهی بالایی ندارد و در بعضی شرایط با شکست نیز مواجه میشود. ضدعفونی کندو نیز با بخار استیک اسید زمان بر بوده و هزینه و دردسر زیادی دارد. درصد سرکه های بازار هم مشخص نیست. استفاده از سرکه سیب نیز در بعضی مناطق برای کنترل بیماری استفاده میشود. با اینحال این روش کارایی زیادی ندارد. ترکیبات سرکه سیب نامشخص و غیر قابل کنترل است و حتی برای پیشگیری هم مناسب نیست. علت این امر آن است که روده زنبور عسل دارای قدرت بافری زیادی است و این اسید را خنثی میکند. سرکه سیب همچنین به دلیل سمپاشی مکرر سیبها ممکن است با سم آلوده باشد. سرکه از جمله ترکیباتی است که میتواند سبب جلب زنبورهای زرد (yellow jacket) شود. این زنبورها قاتل زنبورهای عسل هستند.

 استفاده از یک ترکیب تخصصی گیاهی مثل نوزمات که درصد تمام مواد آن مشخص است در زنبورداری صنعتی توصیه میشود

معایب سرکه سیب:
سرکه سبب شستشوی معده و روده زنبور و دفع محتویات و به تبع اسپور میشود. در واقع تصور اینکه سرکه سیب روی نوزما اثربخش هست درست نیست. سرکه سبب شستشوی روده میشود و زنبور را ضعیف تر میکند. اصولا اسیدها باعث کاهش متابولیسم بدنی در هر موجودی میشوند.
سرکه سبب از بین رفتن باکتریهای مفید روده زنبور شده و بعدش مجبور خواهید شد پروبیوتیک استفاده کنید.
سرکه سیب آنالیز و شرایط تخمیر نامشخصی دارد
مصرف سرکه سیب سبب تجزیه و از بین رفتن ذخایر چربی می‌شود پس در فصل زمستان خوب نیست.

درمان نوزما با مترونیدازول

این آنتی بیوتیک نیز همانند سایر آنتی بیوتیکها بدون اثر چشمگیر بر نوزما سرانا سبب ضعف سیستم ایمنی و از بین بردن باکتریهای مفید روده زنبور میشود. همچنین باقیمانده آن در عسل نیز بسیار زیاد است. تا جایی که بعضی عسلهای بازار کاملا بوی آنتی بیوتیک میدهند. بجای آنتی بیوتیک از پروبیوتیکها استفاده کنید. توجه داشته باشید استفاده از آنتی بیوتیک در جایگاه خود در مواردی ضروری و حیاتی است. به شرط تشخیص بیماری و تجویز آنتی بیوتک مناسب. وگرنه همینطوری آنتی بیوتیک بدیم ببینیم چی میشه جز ضرر و زیان و آسیب به زنبور نتیجه ای ندارد.

کنترل نوزما با سایر روشها

ترکیبات اسیدی دیگر چون فرمیک اسید، اگزالیک اسید، تیمول، رزوراترول که برای کنه استفاده میشود هم میتوانند تا حدی در کنترل نوزما موثر باشند. اما مشکل اینجاست که این ترکیبات  در عسل باقیمانده دارد و سبب بدطعم شدن عسل تولیدی خواهد شد. ترکیبات طبیعی متعدد دیگری هم در کنترل تولید اسپور در نوزما تست شده است. مثلا درمان نوزما با زردچوبه که توفیق زیادی ندارد. چون ماده موثره زردچوبه در آب حل نمیشود. یک تحقیق جدید توسط دکتر رسول بحرینی در آلبرتا کانادا در سال 2023 انجام شده است که نشان داده زردچوبه هیچ تاثیری در کاهش تلفات ناشی از نوزما نداشته است. زردچوبه در خمیر شیرین یا کیک گرده صرفا برای زرد شدن اضافه میشود!

با این وجود نیاز به یک داروی جدید و کامل برای درمان و از بین بردن کامل آلودگی نوزما در زنبورها کاملا احساس میشود. این درمانها تخصصی نبوده و صرفا شرایط کج دار و مریز را برای زنبور دار فراهم میکند!

علت بی اثر بودن درمانهای فوق مقاوم بودن گونه جدید نوزما به انواع داروهای شیمیایی است. وگرنه این داروهای در سالهای گذشته از درمانهای اصلی نوزما بودند ولی در مورد نوزمای جدید بی اثر و در موارد متعدد برعکس جواب میدهند.

استفاده از داروی ارگانیک نوزماهیل یا نوزمات حاوی عصاره و اسانس طبیعی

در اسانس یا عصاره گیاهی بیش از100 نوع ماده دارویی وجود دارد که مجموع این ترکیبات با هم اثربخش هستند. بخشی از این ترکیبات در سیستم گوارش، بخشی در سیستم عصبی، بخشی به طور مستقیم با میکروب برهم کنش دارند. در واقع عوارض احتمالی ترکیبات توسط هم پوشیده میشود و اثرات مثبت آنها تقویت میشود. ولی وقتی تنها یک ماده دارویی وارد سیستم یک موجود زنده میشود اثربخشی همراه با عوارض اجتناب ناپذیر است. بنابراین کنترل نوزما با آنتی بیوتیک یا هر ماده داریی دیگر به طور خالص و تنها، طی چند مدت عوارض خود را نشان خواهد داد. مقاومت دارویی و بی اثر شدن (بر زنبور یا میکروب) یکی از جدی ترین عوارض هر ماده دارویی طی مصرف طولانی مدت است و نسلهای مقاوم به دارو ایجاد می‌کند.

از طرفی مولکول‌های طبیعی هوشمند هستند. یعنی ترکیباتی که منشا طبیعی داشته باشند برای موجود زنده دارو و برای میکروب خاصیت کشنده دارند. درحالی که یک آنتی بیوتیک مصنوعی برای هر سلول زنده با آسیب همراه است.

فرق کنترل بیماری با درمان بیماری

کنترل یک بیماری در هر موجود زنده در شرایط سلامت یا اوایل بیماری مفهوم پیدا میکند. اما زمانی که بیماری پیشرفت کند یا علائم بالینی و بارز داشته باشد در این مرحله کنترل معنای خود را از دست میدهد و باید به درمان پرداخت. مشکل اغلب زنبورداران این است که در زمان شدت بیماری از روشهای کنترلی برای نوزما یا سایر بیماریها استفاده میکنند. کنترل یعنی سرکوب بیماری نه درمان آن. مثل اینکه فردی دچار چربی یا فشار خون است و صرفا با قرصهای شیمیایی علائم بیماری را ازبین ببریم نه اینکه خود بیماری را درمان کنیم.  درمان یک مفهوم فراتر و کامل تر از کنترل یک بیماری است. درمان یک بیماری یعنی که پس از اتمام دوره درمانی دیگر نیازی به مصرف دارو نیست. شاید کنترل به مفهوم پیشگیری معنای بهتری داشته باشد تا درمان.

مدیریت پیشگیری و درمان نوزما

مدیریت پیشگیری بیماری نوزما، از کنترل آن اهمیت بیشتری دارد. باید کندوهای کهنه را سالانه شعله گرفت، قابها را ضد عفونی کرد یا اصلا دور انداخت. هر سه تا 4 سال یکبار اقدام به نوسازی کرد. از ملکه های جوان و تغذیه مناسب برای زنبورها استفاده کرد. تقویت کلنی و زنبورها و افزایش زنبورهای مقاوم به بیماری و پیشگیری و حذف عوامل تنش زا برای زنبور بسیار مهم است. تنش = افزایش استرس و سرکوب سیتم ایمنی. کلنی ها را در فصول سرد در مکانهای گرم و آفتابی قرار داد. این کار سبب میشود که زنبورهای آلوده مدفوع خود را بیرون کندو تخلیه کنند و کندو آلوده نشود. هر چه رطوبت کمتر باشد احتمال آلودگی کمتر است. مقالات اذعان کرده اند که استفاده از منابع پروتئینی سبب زنده مانی بیشتر کلنی میشود منتهی این زنده مانی با افزایش تولید اسپور نیز همراه است. هرچه زنبور بیشتر تقویت شود تولید اسپور بیشتر میشود. پس در آلودگی شدید تقویت کلنی با افزایش نسبت پروتئین به قند یا تغذیه با اسید آمینه امکان افزایش اسپور زایی را دارد و گسترش آلودگی.بنابراین باید با استفاده از داروهای مناسب (نوزماهیل) نوزما را درمان کرد و سپس به تقویت کلنی پرداخت. همیشه لوازم زنبورداری مشکوک به آلودگی قبل و بعد از استفاده ضد عفونی شود. بین آلودگی به کنه واسترس با افزایش نوزما ارتباط معناداری وجود دارد. اغلب کنترل و درمان بیماریهای قارچی مثل نوزما از بیماریهای ویروسی و باکتریایی سخت تر و پر هزینه تر است. مهمترین عنصر در مدیریت یک بیماری، پیشگیری است. استفاده از پروبیوتیکها (بعد از نوزماهیل) در روند بهبودی و پیشگیری از گسترش بیماری نقش مهمی دارند.

همیشه به یاد داشته باشید که زنبور عسل یک حشره است و نمیتوان در زمان اوج بیماری مانند سایر حیوانات مثل دام و طیور به آنها سرم وصل کرد، آمپول زد، شربت داد یا جراحی کرد. بنابراین نگذارید زنبور شما به نقطه بحرانی بیماری برسد که در آن زمان درمان با هر دارویی زمان بر خواهد بود. بخصوص گونه های جدید نوزما که مقاومت دارویی هم نشان میدهند. بنابراین پیشگیری از بیماری در طول سال باید مد نظر زنبورداران بخصوص افرادی که تولید ملکه میکنند باشد. گزارشهایی از زنبورستانهایی که پرورش ملکه میکنند رسیده است که بدلیل گسترش نوزما در نرها و پایه های اصلی نژادها ملکه های تولید شده آلوده و عقیم هستند.

بهترین روش پیشگیری از نوزما استفاده از ترکیب گیاهی نوزماهیل است. این محلول همه آنچیزی که یک زنبور برای درمان بیماری، تقویت گوارش، تقویت سیستم ایمنی و ترمیم آسیب و در کل پیشگیری لازم است را یکجا دارد. بجای هزینه برای چند دارو میتوانید با یک ترکیب ارگانیک کندوهای خود را درمقابل انواع بیماریهای قارچی، باکتریایی، ویروسی و انگلی بدون عوارض و باقیمانده مواد بیمه کنید

این ترکیب گیاهی سبب مقاومت دارویی نمی شود و برخلاف آنتی بیوتیک ها در تمام طول سال قابل استفاده است

برای توضیحات کامل محصول اینجا کلیک کنید 

داروی گیاهی نوزماهیل تا چند درصد سبب پیشگیری از مرگ و ریزش زنبورها میشود؟

در مورد میزان پیشرفت بیماری نوزما باید توجه داشت که در یک کلنی زنبورها درجات مختلفی از این بیماری را دارند:

مثلا اگر 30 هزار زنبور در یک کلنی باشد 20 هزار زنبور سالم، 8 هزار زنبور با آلودگی خفیف تا متوسط و 2 هزار زنبور با آلودگی شدید یعنی با روده سفید رنگ هستند. زنبورهایی که دارای روده سفید هستند به احتمال زیاد طی ۱۰ روز خواهند مرد و هیچ دارویی امکان بازگشت آنها را نمیتواند مهیا کند. تلاش زنبوردار باید بر روی مابقی جمعیت باشد تا آلودگی آنها را کم کند و از آلودگی جمعیت سالم پیشگیری کند. مصرف  داروی نوزماهیل از جوانه زنی اسپور نوزما در روده جمعیت سالم یا با آلودگی خفیف جلوگیری میکند تا روده ی آنها سفید نشود.

به همین خاطر مصرف دوره ای داروی نوزماهیل برای پیشگیری و درمان جمعیت سالم ضروری است. و مصرف نوزماهیل به شکل تزریقی در اولویت است. روش اسپری با سمپاش بدلیل تبخیر زیاد مواد موثره پیشنهاد نمی‌شود.

توصیه مهم در استفاده از داروی گیاهی نوزماهیل یا نوزمات در زمان ریزش زنبور

لطفا به این نکته توجه کنید که در زمان ریزش زنبور یا اوایل بهار نباید به زنبور در شربت خوری دارو دهید. باید حتما شربت حاوی دارو روی زنبور پاشیده شود البته نه به شکل اسپری بلکه به شکل تزریق لابلای قابها. فایده تزریق نسبت به شربت خوری این است که همه زنبورها درگیر مصرف دارو میشوند. همچنین زنبورهای بیمار و بیحال در شربت خوری نمیروند و اگر بروند بدلیل اختلال روده ای آنقدر میخورند تا باد کرده و نمیتوانند از شربت خوری بیرون بیایند و احتمال غرق شدن زنبوهای بیمار ترکیدن روده و تخلیه مدفوع آلوده و انتشار نوزما بسیار وجود دارد. به تجربه ما دیده ایم که اگر کسی در شربت خوری دارو دهد نه تنها جواب درستی نمیگیرد بلکه ریزش و تلفات بیشتر هم میشود. در حالی که  در روش تزریقی ریزش سریعا کنترل میشود و همه زنبورها درگیر مصرف میشوند. روش استفاده از دارو در شربت خوری فقط در زمان سلامت کامل زنبور است جهت کنترل و پیشگیری. بنابراین روش مصرف دارو از خود دارو مهم تر است.

برای توضیحات کامل محصول ضد نوزما اینجا  کلیک کنید

آنالیز مواد موثره نوزماهیل در تصویر زیر به صورت جزئی آمده است. آنالیز این ترکیب توسط جی سی مس انجام شده است که با دقت بالایی مواد موثره گیاهی را سنجش میکند. این آنالیز صرفا برای اساتید متخصصی آورده شده است که ازمواد این ترکیب گیاهی سوال داشتند.

تقویت سیستم ایمنی زنبور

برای تقویت سیستم ایمنی زنبور عسل باید نکات زیر را در نظر داشت:

• هیچ وقت به زنبور شربت خالی ندهید و همیشه در آن از ترکیبات ضد نوزما مثل نوزماهیل استفاده کنید.تغذیه زمستانه با نوزماهیل سبب تقویت کلنی بدون تکثیر نوزما میشود. تغذیه با محتوای گرده و پروتئین بالا به همراه ویتامین و املاح معدنی.
• از دادن تنش و استرس به زنبورها خودداری کرد. وجود کنه و سایر انگلها سبب تنش و کاهش قدرت ایمنی میشود. اغلب نوزما با کنه همراه است.
• استفاده زیاد از آنتی بیوتیکها سبب سرکوب سیستم ایمنی میشود. و از طرفی سبب از بین رفتن میکروبهای مفید روده میشوند که در تقویت سیتم ایمنی زنبور نقش اساسی دارند. آنتی بیوتیک ها رفتار اجتماعی زنبورها را تغییر می‌دهند
• استفاده از پروبیوتیکها میتواند در تحریک و تقویت سیستم ایمنی نقش مهمی داشته باشد و به شدت توصیه میشود!

• میکروبهای مفید روده زنبور در تولید ویتامینهای گروه ب نیز نقش دارند که خود در افزایش قدرت دفاعی نقش دارد

• از غذاهای تخمیر شده برای زنبور استفاده کنید که حاوی باکتریهای مفید هستند. گرده گل بهتر است که قبل از ترکیب با شکر، تخمیر شود.

• تغذیه ضعیف ب منابع پروتئین املاح و ویتامین کم سبب کاهش قدرت دفاعی شده و کاهش قدرت سیستم دفاعی زنبور سبب غلبه عوامل بیماریزا میشود.

• کندوهای ضعیف از لحاظ بیماری و عسل آوری را حذف کنید یا ملکه آنها را تعویض کنید.

  نکته مهم: عوامل بیماریزا مثل کنه، ویروس، نوزما، لوک و عوامل بیماریزای دیگر میکروبی همیشه در کندو وجود دارند منتهی سیستم دفاعی خوب زنبورها اجازه بروز علائم را نمیدهد. تغذیه ضعیف و حمله گسترده کنه ها راه را برای گسترش آلودگی و ضعف سیستم ایمنی زنبور فراهم میکند. با کاهش قدرت ایمنی زنبور عوامل ثانویه در کندو سبب بیماریهای مختلف میشود.

فواید مصرف نوزماهیل در زنبورداری

پیشگیری و درمان نوزما و اسهال در زنبورهای عسل

مقابله با بیماریهای قارچی و باکتریایی مثل لوک

تقویت کلنی ها قبل و بعد از زمستان گذرانی

تسریع در تکوین لاروها و تقویت زنبورها

دفع و کنترل آفات از کندوی زنبور

درمان بیماریهای انگلی، آمیب و E․coli

تقویت سیستم ایمنی زنبور عسل

افزایش مقاومت در تنشهای محیطی

قدرت آنتی اکسیدانی بالا

افزایش عمر زنبور کارگر

افزایش اشتهای زنبور عسل

افزایش قدرت پرواز و عسل آوری

تحریک ملکه به تخم گذاری

افزایش چرای زنبور و قدرت بازگشت به کندو

کنترل بیماری لارو میری و بیماریهای ویروسی

کنترل کنه داخلی Acarapis

کنترل کنه واروا Varroa

دستور مصرف و بروشور نوزماهیل را میتوانید از پایین همین صفحه دانلود کنید. این فایل صرفا دستور مصرف نوزماهیل است

مصرف منظم داروی ضد نوزما کنه ریزی بالایی را دارد

انتشار مطالب با ذکر منبع مجاز است

Herbimed.ir