ریشه زایی قلمه با کمک هورمونهای گیاهی
چرا باید هورمون استفاده کنیم؟
قلمه گیاهان بعد از برش دچار استرس شده و توانایی تولید هورمونهای ریشه زایی در آنها محدود میشود. با استفاده از هورمون ریشه زایی سرعت ریشه زایی بالا رفته و زودتر قلمه ریشه دار میشود. بخصوص در مورد گیاهان سخت ریشه مثل سرو و کاج استفاده از هورمون الزامی است.
تکثیر با قلمه از گیاهان به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد که یکی از عوامل موفقیت آن استفاده از هورمونهای ریشه زایی است.
هورمونهای ریشه زایی سبب چند عامل مهم در تکثیر با استفاده از قلمه میشوند:
در روش قلمه زنی برای تکثیر یک گیاه همیشه درصدی از قلمه ها از بین میرود. با استفاده از هورمون ریشه زایی این درصد به حداقل میرسد و تقریبا تمام قلمه های استاندارد خواهند گرفت.برای نمونه تولید انواع قلمه در خانواده کاج بین 50 تا 90 درصد موفقیت دارد. هرچه شما شرایط رشد ریشه و قلمه گیری را بیشتر رعایت کنید به عدد 90 نزدیکتر میشوید. استفاده از هورمون ریشه زایی بیشترین تاثیر را در افزایش درصد موفقیت دارد. شاید قلمه یک گیاه معمولی مثل حسن یوسف نیازی به هورمون ریشه زایی نداشته باشد ولی استفاده از هورمون ریشه زایی سرعت کار را بالا میبرد. به این معنی که اگر شما دو ماه منتظر ایجاد ریشه یا رشد قلمه هستید این عدد به نصف کاهش میابد و شما زودتر به هدف خود میرسید. زمان چیزی است که از دست دادن آن با چیز دیگری جبران نمی شود.
مسئله بعدی تعداد ریشه و کیفیت آن است. ریشه ای که به طور طبیعی و بدون هورمون رشد کند اغلب ضعیف و با تعداد کم است. وقتی بخواهید قلمه را جابجا کنید با تنش و امکان شکستن و پاره شدن ریشه های جوان هست. به همین دلیل اغلب توصیه میشود که برای همه گیاهان از هورمون ریشه زایی استفاده شود تا از شوک و استرس جابجایی جلوگیری شود. قلمه ای که با هورمون ریشه زایی تکثیر شده است دارای ریشه ضخیم تر، طولانی تر است و مسلما زودتر رشد میکند و اندازه بزرگتری پیدا میکند. این مسئله یعنی قویتر شدن ریشه در گیاهانی که با پاجوش تکثیر میشوند بسیار حائز اهمیت است. چون سبب تکثیر پاجوش گیاهان با ارزشی چون فیلودندرون، آگلونما و زاموفیلیا و ... میشود
از جمله عوامل مهم دیگر دمای محیط یا بستر کشت، رطوبت فضا، نوع بستر کشت و مواد غذایی بستر، سن گیاه مادری، فصل قلمه گیری، سرعت انجام کار در قلمه زنی، کنترل بیماریهای قارچی و ... است.
زمان قلمه گیری اغلب فصول سرد است. طبق تجربه برای انواع سرو و کاج نیمه آذر تا نیمه دی ماه بهترین زمان است. در واقع باید یک سرمای کوتاه مدت (حدودا 6 هفته) را درختان سپری کنند تا به خواب رفته و برای قلمه گیری آماده شوند. بعضی از گیاهان هم باید در فصولی که گیاه در حال رشد است قلمه گیری شوند. بعضی افراد خیلی زودتر مثلا اوایل پاییز شروع به قلمه زنی میکنند اما باید مراقب افزایش دما و خشکی های مهر و آبان بود.
قلمه سرو یا کاج (مثل لاوسون) باید از رشد سال جاری و درختان جوان باشد. هرچه سن درخت مادری مسن تر باشد مقدار هورمونهای ذاتی گیاه کمتر و امکان ریشه زایی دیرتر خواهد بود. برای مثال قلمه از درخت 5 ساله لاوسون خیلی زودتر از یک درخت 10 ساله ریشه دار خواد شد. قلمه بعضی گیاهان بهتر است کمی زخمی شود تا اثر هورمون و تحریک به ریشه زایی بیشتر شود مثل قلمه تاگزوس.
هرچه انتهای قلمه پیرتر باشد زمان ریشه دهی طولانی تر خواهد بود. قلمه گیری در ساعات ابتدایی صبح باشد بهتر است. حتی روز قبل از قلمه گیری اگر گیاه دارای کمبود آب هست بهتر است که آبیاری شود تا قلمه هایی که گرفته میشود آب کافی داشته باشند. برش قلمه ها 45 درجه باشد تا سطح بیشتری از ساقه در معرض هورمون قرار گیرد.
هرچه ارتفاع یا ضخامت بستر کشت بیشتر باشد بهتر است. در واقع سبب زهکشی بهتر و رشد بهتر ریشه خواهد شد. حداقل ارتفاع بستر کشت باید 10 سانتی متر باشد. استفاده از سینی نشا هم برای کشت قلمه هم قابل استفاده است. این مدل برای کشت در طبقات مناسب است.
استفاده از قارچ کش هر دو هفته یکبار یا ماهی یکبار برای جلوگیری از رشد کپک توصیه میشود. کاربندازیم و کاپتان گزینه های خوبی برای اسپری بر روی قلمه و خاک هستند. تيوفانات متيل یا تترمتیل تیورام دی سولفید (تیرام) هم برای اثر ضد پوسیدگی ریشه به شکل اختصاصی در خاک مناسب است.
بستر کشت باید هفتگی یا چند روز یکبار از لحاظ آلودگی بررسی شوند و قلمه های خشک یا آلوده را جدا نمود
قلمه ها نباید در مکان پر نور یا تابش مستقیم قرار بگیرند و باید سطح برگی کمی داشته باشند. چون میزان فتوسنتز و تعرق آنها بیشتر شده، انرژی داخلی خود را مصرف کرده و خشک میشوند بخصوص در مورد گیاهانی که زمان ریشه دهی طولانی تری دارند. اگر قلمه ها را در گلخانه نگهداری میکنید در ضلع شمالی قرار دهید تا از نور مستقیم در امان باشند.
بستر کشت باید دارای تهویه باشد و آب اضافه نداشته باشد. بستر کوکوپیت و پرلیت و یا پرلیت خالی در مواردی سبب تسریع ریشه زایی میشود. در بستر کشت نباید مواد آلی پوسیده نشده وجود داشته باشد. مثلا خاکبرگ تجزیه نشده میتواند منبع رشد انواع قارچ و کپک زدن قلمه ها شود.کوکوپیت با اینکه تجزیه نشده است ولی چون قابل مصرف برای قارچها نیست بستر مناسبی است و تا حدی عایق است و از شدت سرمای بستر کشت کم میکند.
اگر از کوکوپیت در سطح وسیع استفاده میکنید باید قبل از استفاده با آب شستشو دهید یا اگر در بستری کشت میکنید که راه در رو دارد آنقدر آب دهید تا شوری آن برود. کوکوپیت از پوست نارگیل تهیه شده است و نارگیل در سواحلی دریاهای شور جمع آوری و پودر میشود. اگر کمی کوکوپیت تازه را بچشید کاملا شور است! وجود نمک در بستر کشت یکی از عوامل جلوگیری کننده از ریشه زایی است. مثلا ماسه کنار دریا هم همین مشکل را دارد و باید کاملا شسته شود. البته زمانی که بخواهید برای قلمه ها هورمون گیاهی استفاده کنید برای اولین بار باید بستر کاملا خیس باشد و صرفا قلمه ها در آن قرار داده شود و آبیاری در حد مه پاش یا بسیار مختصر باشد. چون با آبیاری زیاد هورمون شسته خواهد شد. بعضی افراد از آب باران برای آبیاری قلمه ها استفاده میکنند. آب شهری یا چاه دارای املاح زیادی بخصوص کلر است.
عناصر غذایی هم اگر در بستر کشت وجود داشته باشند مانع رشد ریشه خواد شد. در بین این عناصر آهن یکی از عوامل اکسید کننده است که وجود آن سبب تسریع تخریب هورمونهای ریشه زایی و همچنین آسیب به بافت قلمه میشود. حتی توصیه میکنیم بعد از برش قلمه با ابزارهای باغبانی که اغلب از آهن ساخته شده است انتهای قلمه را قبل از اینکه در هورمون ریشه زایی بزنید با آب تمیز کمی شستشو دهید و خشک کنید. البته این کار الزامی نیست و باید با احتیاط و دقت انجام شود. ابزار برش در قلمه گیری باید تیز باشد تا بافت له نشود و در صورت امکان استیل باشد تا از رسوب آهن زنگ زده روی برش قلمه جلوگیری شود. این قضیه در مورد قلمه های بسیار سخت ریشه و حساس لازم است.
بعضی از گیاهان مثل انجیر، فیکوس، بنجامین و توت دارای شیره و گیاهانی مثل خانواده کاج و سرو دارای رزین هستند. این مواد مانع ریشه زایی میشوند و شستن انتهای قلمه کمک بهتر به ریشه زایی میکند. البته این شستن زمانی است که شما بخواهید از پودر یا هورمون ریشه زایی استفاده کنید وگرنه نیازی به اینکار نیست.خود برش یکی از عوامل محرک رشد ریشه است.
انواع هورمونهای ریشه زایی
هورمونهای ریشه زایی در سه شکل تولید میشوند: مایع، پودری و ژل ریشه زایی
هورمونهای مایع اغلب حاوی الکل هستند و قلمه ها را بیشتر از چند ثانیه نمیتوان در آن نگه داشت و به همین دلیل اگر قلمه بیشتر از چند ثانیه در محلول بماند خواهد سوخت. این نوع از هورمون هرچند نفوذ سریعی دارد ولی کار کردن با آن بسیار مشکل است و افراد مبتدی و آماتور نمیتوانند با آن کار کنند. به خصوص اینکه بعضی از گیاهان به الکل یا حلال حساس هستند و دچار مرگ سلولی در ناحیه برش قلمه میشوند. الکل یک فیکساتور عمومی یا از بین برنده هر نوع سلولی است. و فرقی بین باکتری و ویروس و سلول گیاهی و قارچی وجود ندارد. هورمون ریشه زایی ریزومکس فاقد الکل است.
مشکل دیگر محلولهای مایع فاقد الکل این است که اول هورمونهای ریشه زایی را در یک حلال مثل اتانل حل میکنند و سپس با آب رقیق سازی میکنند این سبب میشود تمام هورمون رسوب کند و در اصل قابل مصرف نباشد. هورمونهای مایع باید در یخچال نگهداری شوند. اگر هورمونی فاقد الکل باشد نسبت به ژل و پودر اثر خیلی بهتری دارد و برای گیاهان سخت ریشه مایع بهتر از موارد دیگر است.
ژلهای ریشه زایی هم دارای معایب خود هستند. ژلها مستعد به کپک زدن و آلودگی هستند و پایداری خود را در صورت یخ زدن یا دمای بالا از دست میدهند و به شکل مایع در می آیند. ژلها اغلب همراه عناصر غذایی هستند و در موارد خاص و توسط حرفه ای ها استفاده میشوند.
پودرهای ریشه زایی بهترین نوع هورمون ریشه زایی برای همه افراد آماتور و حرفه ای هستند. از لحاظ پایداری، ماندگاری و تاریخ انقضا بسیار بهتر از انواع مایع و ژله ای هستند. همچنین روش مصرف ساده تری دارند و خطای کار کردن با آنها کمتر است. از لحاظ تولید به صرفه تر بوده و با مقدار کمی از آنها تعداد زیادی قلمه را میتواند تیمار نمود و هدر رفت ندارند. البته برای افرادی که قصد تولید قلمه و نشا به شکل تجاری دارند کار هورمونهای پودری سخت است و به صرفه نیست.
البته نکات و روش مصرف را باید در مورد بستر کشت و نوع گیاه رعایت کنید
در مورد فرمولهای ریشه زایی که در بعضی از سایتهای خارجی یا صفحات داخلی با عنوان روشهای خانگی مطرح میشود باید گفت این روشها قابل تعمیم به همه گونه ها نیست و هیچ شرکتی از عسل، دارچین یا ژل آلوئه ورا برای تولید هورمون ریشه زایی استفاده نمیکند. بنابراین این روشها را دنبال نکنید و وقت و هزینه خود را هدر ندهید.
نیازمندی گیاهان مختلف به غلظتهای مختلف محرکهای ریشه زایی
گیاهان دارای فیزیولوژی متنوع در پاسخ به هورمونهای گیاهی هستند و یکسان پاسخ نمیدهند. حتی پاسخ ارقام یا واریته های یک گونه نیز به ریشه دهی توسط هورمونهای گیاهی یکسان نیست. بنابراین نمیتوانید یک نوع هورمون گیاهی بخرید و هر قلمه ای را در آن فرو کنید! باید غلظت مورد نظر خود را با مشاوره گیاهپزشکان یا تولید کننده و افراد خبره مشخص کنید.
برای گیاهانی که با برگ تکثیر میشوند مثل بنفشه آفریقایی نیازی نیست از هورمونهای ریشه زایی استفاده کنید. نوع هورمون برای ایجاد ساقه نابجا در این گروه متفاوت است.
اگر بخواهیم گیاهان را از لحاظ ریشه دهی دسته بندی کنیم 4 یا 5 گروه وجود خواهد داشت:
بگونیا، داوودی، حسن یوسف، فوشسیا، هیدرانژیا، پوتوس، بنت قونسول، دیفن باخیا، استویا، بید، تمشک رازبری، مریم گلی، اسطوخوددوس و رزماری، مونسترا، پتونیا، دراسنا، گل کاغذی، کروتون و غیره
گروه دوم گیاهانی با ریشه زایی نسبتا سخت ( اغلب نیمه چوبی)
بلوبری، کاملیا، شاه بلوط، میخک هندی، انجیر، آقطی اروپایی، گاردنیا، شفلرا، هویا، عشقه، پاچیرا، خرزهره، نخل دم اسبی، فیلودندرون،کردلین، ایمپیشن، برگ نو، گل رز، اوکالیپتوس، یاس زرد، کوتوناستر و پیراکانتا، یوکا ژینکگو
گروه سوم گیاهانی با ریشه زایی سخت (چوبی)
آزالیا، توس، انگور، ختمی درختی، افرا، بلوط، انار، مگنولیا، درخت لاله، پلومریا (یاس هندی)، ، آووکادو، فیکوس، بنجامین، جوالدوز، سدر(Cedrus)، کریپتومریا، شب خسب، برگ بو، زیتون، نارنج سه برگ،
گروه چهارم گیاهانی با ریشه زایی خیلی سخت
انواع کاج، سرو مثل لاوسون، جونیپروس یا اورس، تویا، ماکادمیا، تاگزوس یا سرخدار، نوئل، انواع کامیس (کامیس زعفرانی، سبز، نوک دار و کامیس زبر)، ایلکس، شیشه شور
گروهی هم در مواردی تعریف میشود به عنوان گیاهان با قدرت ریشه دهی خیلی خیلی سخت که تقریبا امیدی به ریشه دهی بدون هورمون وجود ندارد.
غلظت ریشه زایی در هر گروه با دیگری متفات است. یعنی شما نمیتوانید قلمه کاج لاوسون را با فرمول ریشه زایی بگونیا ریشه دار کنید. و برعکس قلمه های گیاهانی که به غلظت کمتری احتیاج دارند در فرمول گیاهان سخت ریشه مثل انواع کاج و سرو خواهند سوخت. غلظت بالای هورمون قلمه ها را بعد از مدتی از بین میبرد. یا اینکه سبب عدم رشد ساقه میگردد.
روش استفاده از پودر و محلول ریشه زایی ریزومکس
پودر ریشه زایی ریزو مکس برای هر نوع بستری مناسب بوده و درصد ریشه دهی بسیار بالایی دارد. این پودر فاقد الکل، رنگ مصنوعی مواد نگهدارنده است.
محلول ریشه زایی ریزومکس دارای جذب سریع بوده و علامه بر هورمون اصلی ریشه زایی سایر هورمونها و مواد محرک ریشه زایی را دارد. این محلول هم قابلیت استفاده مستقیم را دارد هم به شکل رقیق شده. میتوان قلمه هایی که در آب ریشه دار میشوند را تیمار کرد. برای ریشه دار کردن قلمه در آب 2 تا 4 قطره در 100 سی سی آب کافی است.
برای گیاهان گروه چهارم یک واحد از محلول را با 5 واحد آب رقیق کنید. برای گیاهان گروه سوم یک واحد محلول در 10 واحد آب و برای گیاهان گروه اول و دوم یک واحد از محلول ریزومکس در 20 واحد آب رقیق کرده استفاده کنید. سعی کنید از آب تصفیه شده، آب باران و یا آب مقطر استفاده کنید. استفاده از آب چشمه هم خوب است. استفاده از آب شهری هم مشکلی ندارد ولی در صورت امکان از آبهای توصیه شده برای رقیق سازی استفاده کنید. از آبهای سنگین با املاح بالا استفاده نکنید.
یک ظرف 100 سی سی از هورمون غلیظ ریزومکس برای 10هزار قلمه کافی است. برای افرادی که میخواهند تجاری کار کنند بهترین هورمون به شکل مایع است. هورمونهای پودری برای مصارف خانگی و گلخانه داران کوچک است. چون وقتی بخواهید 100 هزار قلمه بزنید نمیتوان دانه دانه قلمه ها را داخل هورمون پودری زد و توجیه اقتصادی ندارد. ولی میتوان این قلمه ها را دسته دسته داخل هورمون گذاشت و بعد از چند ثانیه (بسته به غلظت) داخل بستر قرار داد مانند شکل زیر
یک توصیه مهم برای افزایش درصد ریشه زایی بخصوص برای گروه بازدانگان، سرو و کاج و کامیس و ... طبق تجربه، خیساندن قلمه ها به مدت نیمساعت در محلول رقیق شده ریزومکس اثر بسیار زیادی بر افزایش درصد موفقت دارد. به این صورت که یک سی سی از این محلول را در یک لیتر آب ریخته و به مدت نیمساعت قلمه ها را کاملا در آب بخیسانید تا تمام قسمتهای قلمه آغشته شود و بعد در بستر مناسب قرار دهید. اینکار سبب میشود هورمون از تمام قسمتهای قلمه جذب شود.مجدد یادآور میشود که محلول ریشه زایی ریزومکس علاوه بر هورمونهای ریشه زایی دارای سایر محرکهای رشد و مواد افزایش دهنده جذب است که بهترین روش آن خیساندن قلمه ها در محلول رقیق شده آن است.
دمای ریشه زایی برای بازدانگان (انواع سرو و کاج) 20 تا 22 درجه و برای نهاندانگان بیشتر است. گرم کردن بستر کشت با سیستم کنترل دمای هوشمند همراه محلول ریشه زایی زمان ریشه زایی را کوتاه تر میکند.
مشاوره و خرید: 09113959653
سوالات، تجربیات، پیشنهادات و انتقادات خود را مطرح کنید